Een gezond en sportief Zeist. Dat is de missie waar we met dit akkoord met zijn allen voor staan. In 2021 heeft er een interactief proces met een brede afvaardiging vanuit sport, onderwijs, welzijn, zorg, bedrijven en gemeente plaatsgevonden. Met dit ‘Sport- en Preventieakkoord’ akkoord als resultaat. De inhoud van het Nationale Sportakkoord en het Nationale Preventieakkoord zijn naar de lokale situatie vertaald. Als uitvoering en doorontwikkeling van de Sportvisie 2015-2020 en de Kadernota Integraal Gezondheidsbeleid 2017-2020 van de gemeente Zeist en het verwerken van de actuele ontwikkelingen en wensen van partners, is dit lokale Sport- en Preventieakkoord Zeist opgesteld. Het is een aanzet om middels concrete plannen aan de slag te gaan en forse winst in vitaliteit te boeken. Dit document is een middel om op basis van gelijkwaardigheid en domein overstijgend samen te werken. Geen papieren tijger, maar beknopte houvast naar concrete resultaten met maatschappelijke impact in de praktijk.

• Download hier het Sport- en Preventieakkoord Zeist: Download hier
• Bekijk hier een overzicht van gemaakte afspraken, projecten en voorzetten die bijdragen aan de gezondheid en vitaliteit van Zeist: Download hier

Aanpak

Vanaf januari 2022 vindt er een dynamisch proces van plannen, uitvoeren, evalueren en bijsturen plaats. Organisaties kunnen zich te allen tijde als partner aansluiten door zich te committeren aan de ambities en doelstellingen. Middels partnerdeals kan subsidie als zijnde onderdeel van uitvoeringsbudget worden aangevraagd. Een stuurgroep met bestuurders, kernteam met ambtenaren en partneroverleg met professionals zullen zorgen het beste proces van proces van ambitie naar resultaat en op koers blijven. Ter ondersteuning worden er voor aanvang van projecten en activiteiten heldere resultaatafspraken met indicatoren, meet- en evaluatie methoden vastgesteld, die sturen op het nastreven van de ambities en realiseren van de doelstellingen. De voortgang en actuele situatie van dit ‘‘Sport- en Preventieakkoord’’ zal voor partners digitaal worden gemonitord en voor inwoners en overige geïnteresseerden via de website van sportiefzeist.nl/sportakkoord te volgen zijn.

Opbouw

Met dit Sport- en Preventieakkoord staan we voor de missie van een ‘Gezond en sportief Zeist’. Ambities beschrijven ons en streven en verlangen, doelstellingen omschrijven welk resultaat in de praktijk gerealiseerd moet zijn om ons streven te behalen. De ambities en doelstellingen die vanaf januari 2022 worden nagestreefd, zijn:

Overzicht van Gezond en sportief Zeist

Samenwerken

Partners

Samenwerking op basis van gelijkwaardigheid heeft in Zeist prioriteit. Om de doelen van dit lokale Sport- en Preventieakkoord te behalen, is domein overstijgend samenwerking gezocht met organisaties uit sport, onderwijs, zorg, welzijn, bedrijven en gemeente. Op zoek naar synergie werken we samen aan een gezond en sportief Zeist en aan een verbonden samenleving. Elke organisatie is gedurende het proces van harte welkom zich aan te sluiten en te helpen in uitvoering van de plannen of door een eigen plan in te dienen dat bijdraagt aan het behalen van één of meerdere doelstellingen. Geïnteresseerden kunnen contact opnemen via gezond@sportiefzeist.nl om te sparren over aansluiting bij een bestaand plan of over de ontwikkeling van een nieuw plan en de daarbij behorende voorwaarden.

Subsidie

Voor de uitvoering van de plannen kunnen organisaties partner van dit Sport- en Preventieakkoord worden. Met een ‘partnerdeal’ kunnen ze subsidie aanvragen. De subsidie dient als uitvoeringsbudget en betreft een cofinanciering om plannen op gang te helpen. Om de duurzame inzet te kunnen borgen is er is namelijk een sterke basis nodig vanuit reguliere of derden geldenstroom. Een stuurgroep met bestuurlijke afvaardiging toetst alle plannen op kwaliteit, haalbaarheid en impact op geformuleerde ambities en doelstellingen, voordat de gevraagde cofinanciering wordt toegekend. Voor het toekennen van de subsidie is een jaarlijks uitvoeringsbudget beschikbaar. Het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) heeft voor de gemeente Zeist een uitvoeringbudget tot 2023 beschikbaar gesteld. Voor 2022 is er in totaal € 150.000,- beschikbaar. Dit bedrag is samengesteld uit de jaarlijkse subsidie van VWS (€ 80.000,-), een extra VWS subsidie vanuit het Corona steunpakket (€ 40.000,-) en uitgesteld budget van 2021 (€ 30.000,-). Het beschikbaar gestelde uitvoeringsbudget is dus geen gemeentelijke subsidie, maar een aanjaagbudget vanuit het VWS. Het volledige uitvoeringsbudget is voor sportaanbieders, zorg- en welzijnsorganisaties, onderwijs, cultuur, gezondheidsorganisaties en ondernemers, voor plannen (projecten, programma’s, campagnes, events, etc.) die bijdragen aan de doelstellingen uit het Sport- en Preventieakkoord beschikbaar. Benutting van het uitvoeringsbudget voor projecten en activiteiten die voortvloeien uit het sport,- preventieakkoord zijn aanvullend op regulier beleid zoals de Buurtsportcoachregeling en de flex-, stimulering- en ondersteuning subsidie voor sportaanbieders, zoals in de begroting van gemeente Zeist opgenomen. Deze trajecten zijn op elkaar afgestemd en versterken elkaar.

Ambitie 1 – Gezonde leefstijl

Achtergrond – Kinderen bewegen tegenwoordig minder en minder goed. De fysieke fitheid is minder goed ontwikkeld de het coördinatievermogen verslechterd. Bewegen is goed voor iedereen. Het bevordert concentratie en fitheid, zelfvertrouwen en vitaliteit. Jaarlijks sterven 35.000 Nederlanders door roken, overgewicht of probleemdrinken, gezamenlijk de grootste oorzaak van ziekten in Nederland. En alhoewel niet alle thema’s in Zeist even ernstig zijn dan de landelijke cijfers, stevenen we ook hier binnen 20 jaar af op een bevolking waarvan meer dan 60% overgewicht heeft. En waarbij de gevolgen van nicotineverslaving en overmatig alcoholgebruik bij steeds meer jongeren en ouderen niet alleen leiden tot gezondheidsproblemen, maar ook van invloed zijn op de ervaring van levensvreugde. En het is juist dat laatste waar we op willen koersen; gelukkige inwoners die in staat zijn hetgeen te doen wat ze willen, ongehinderd door ongemak of ziekte.

#1 Van jongs af aan vaardiger in beweging

Kinderen bewegen tegenwoordig minder en minder goed. Slechts 55% van kinderen tussen 4 en 11 jaar en 34% van kinderen tussen de 12 en 18 jaar voldoet aan de beweegrichtlijn. Ook is de fysieke fitheid minder goed ontwikkeld, met vooral een verslechtering van het coördinatievermogen. Waardoor kinderen steeds vaker last hebben van sportblessures. Door te bewegen en te experimenteren, ontwikkelen jonge kinderen hun motorische vaardigheden. Goed ontwikkelde motorische vaardigheden vergroten de kans op deelname aan sport- en spelactiviteiten in de
kinderjaren én op latere leeftijd aanzienlijk. Kinderen leren op verschillende plekken bewegen. Binnen het gezin, maar ook op de kinderopvang, school, in de wijk en bij de sportaanbieder. Het is van belang dat professionals in de verschillende sectoren gezamenlijk het belang inzien van bewegen en motorische vaardigheid en vervolgens actief aan de slag gaan een effectieve sport- en beweegaanpak.

#2 Meer bewegen

Bewegen is goed voor iedereen. Het bevordert concentratie en fitheid, zelfvertrouwen en vitaliteit. We zijn er ook nog eens toe in staat, ons lijf is ervoor gemaakt. Toch bewegen we steeds minder. Want ondanks de toenemende bewustwording van een gezonde leefstijl en het belang van bewegen, voldeed in 2020 slechts 52,9% van de Nederlandse volwassenen aan de beweegrichtlijnen. Daarbij brengen Nederlanders van 4 jaar en ouder dagelijks gemiddeld bijna 9 uur zittend door. Bewegen is goed, meer bewegen is beter. De hoeveelheid beweging is afhankelijk van leeftijd, over het algemeen wordt aangehouden:

• Kinderen 4 t/m 18 jaar
o 1 uur per dag: matig intensief bewegen
o 3x per week: spier- en botversterkende activiteiten
• Volwassenen en ouderen
o 2,5 uur per week: matig intensief bewegen
o 2x per week: spier- en botversterkende activiteiten
o Balansoefeningen voor ouderen

#3 Gezond gewicht

Overgewicht is (wereldwijd) een groeiend probleem. Ook in Nederland stijgt het aantal personen met (ernstig) overgewicht. Overgewicht en obesitas zijn na roken de belangrijkste oorzaak van ziekten in Nederland, zoals hart- en vaatziekten of diabetes. Bijna de helft van de Nederlanders van 20 jaar en ouder is te zwaar. De belangrijkste factoren voor een gezond gewicht zijn voldoende beweging en gezonde voeding. Een gezonde leefstijl begint vroeg en de eetgewoonten van een kind worden vaak al van jongs af aan gevormd. Ouders, grootouders maar ook
andere opvoeders als de kinderopvang, peutergroepen en de basisschool spelen een belangrijke rol. Op andere plekken in dit leefstijlakkoord staat al een groot aantal plannen opgenomen die bijdragen aan voldoende beweging, dit subthema focust zich daarom met name op gezonde voeding. Een integrale aanpak in samenwerking met ouders, school, supermarkten, horeca vormt daarbij de basis van een preventieve aanpak. Daarnaast is het van groot belang om kinderen met beginnend stevig overgewicht tijdig naar gezond gewicht te begeleiden.

#4 Verantwoord middelen gebruik (roken, alcohol en drugs)

Rookvrije generatie – Iedere week raken honderden kinderen in Nederland verslaafd aan roken, tweederde van de rokers begint voor haar/zijn 18e jaar. Ruim de helft van de rokers sterft
aan de gevolgen ervan, roken veroorzaakt ziekten als kanker, hart- en vaatziekten en luchtwegziekten. Ook van meeroken kunnen mensen ernstig ziek worden; tot wel enkele duizenden mensen gaan zelfs dood aan de gevolgen van meeroken. Ondanks deze harde feiten wordt het nog steeds te normaal gevonden dat kinderen beginnen met roken. De plannen, ambities en afspraken onder deze pijler dragen daarom bij om enerzijds alle kinderen (0-18 jaar) rookvrij te kunnen laten opgroeien tot een rookvrije generatie. En anderzijds zal meer aandacht worden gegeven aan het begeleiden van mensen die roken naar het stoppen met roken en het eerder signaleren en ondersteunen van zwangeren die roken. Een rookvrije leefomgeving heeft een gunstig effect op rokers en niet-rokers. Mensen worden minder blootgesteld aan ongezonde tabaksrook, rookverboden sporen rokers aan om te stoppen met roken en tot slot vermindert deze maatregel de kans dat kinderen zien dat volwassenen roken.

Verantwoord alcoholgebruik – Alcohol en drugs zijn schadelijk voor de gezondheid. Landelijk, maar ook lokaal (monitoring GGD) blijkt dat een te grote groep minderjarigen (regelmatig) alcohol drinkt en/of drugs gebruikt. Sociale omgangsnormen bepalen vaak of jongeren alcohol drinken voor hun 18e verjaardag en de mate waarin alcohol wordt gedronken. Om jongeren gezond te laten opgroeien is het van belang om ook het netwerk om de jongeren heen zoals ouders, scholen en sportverenigingen, bewust te maken en handvatten te geven zodat zij mee kunnen werken aan het veranderen van deze sociale omgangsnormen. Ook plekken waar alcohol wordt verstrekt spelen een belangrijke rol, zoals horeca en supermarkten, jeugd- en cultuurclubs.

Terugdringen gebruik lachgas – Het gebruik van lachgas voor recreatief gebruik is in Nederland de laatste jaren flink toegenomen. Lachgas wordt via gas uit een slagroompatroon via een slagroomspuit in een ballon gespoten en ingeademd, waardoor men in een roes komt die een aantal minuten aanhoudt en tot zowel (mogelijk schadelijke) lichamelijke als psychische effecten leidt. Jongeren zijn de grootste gebruikers: in Zeist ligt het percentage jongeren dat ooit lachgas gebruikt heeft iets hoger dan in de regio. Lachgasgebruik brengt gezondheids- en veiligheidsrisico’s met zich mee. Het gebruik van lachgas kan slecht zijn voor de ontwikkeling van de hersenen, longen kunnen bevriezen en blijvende gehoorschade kan worden opgelopen. Ook kan het leiden tot een onveilig gevoel voor omwonenden van plekken waar lachgas veel gebruikt wordt.

#5 Mentaal welbevinden

Mentale weerbaarheid is een nieuw thema binnen het lokale gezondheidsbeleid. Vanuit diverse signalen en ontwikkelingen is het belang van aandacht voor de mentale gezondheid sterk naar voren gekomen. Zo hebben medewerkers van het CJG en sociaal team depressie op nummer 1 gezet in een enquête als thema dat de komende periode meer aandacht zou moeten krijgen in Zeist. Zij ontmoeten veel inwoners die somber en eenzaam zijn en/of psychische problemen hebben. Of inwoners die door complexe problemen stress hebben. Landelijk gezien worstelen
maar liefst 1 op de 20 Nederlanders met een depressie. De minister van VWS heeft daarom onlangs ook een akkoord gesloten met partijen om het aantal mensen met depressie terug te dringen in Nederland.

Ambitie 2 – Inclusief sporten en bewegen

Vanuit het Nationaal Sportakkoord is de ambitie gesteld dat meer mensen een leven lang sport- en beweegplezier ervaren in een inclusieve sport- en beweegomgeving. Meedoen aan sport en plezier in sport is niet voor iedereen vanzelfsprekend, waardoor een deel van de Nederlanders weinig of niet sport. Naast dat sporten zelf een positieve invloed heeft op fitheid en gezondheid, ligt de kracht van sport voor sommige doelgroepen nog wel meer in het sociale aspect: plezier beleven, je welkom voelen, erbij horen, geaccepteerd worden, niet uitgesloten worden. En in het verlengde daarvan: vrienden maken, sociale vaardigheden leren en meedoen in de maatschappij. Ook in Zeist willen veel organisaties graag een steentje bijdragen om sport en bewegen voor iedereen mogelijk te maken. Met de plannen en afspraken in dit onderdeel wordt gezorgd voor een aanvulling en/of versterking van sport- en beweegaanbod voor specifieke doelgroepen voor wie de drempel (nog) te hoog is én zorgen we ervoor dat dit aanbod beter bekend en benut wordt, in samenwerking met partners uit alle domeinen.

#6 Passend sport- en beweegaanbod voor iedereen

Meedoen aan sport en plezier in sport is niet voor iedereen vanzelfsprekend, waardoor een deel van de Nederlanders weinig of niet sport. Veel organisaties in het werkveld sport en andere betrokken organisaties willen graag een steentje bijdragen om sport en bewegen voor iedereen mogelijk te maken. Inclusief sport- en beweegaanbod is een mooie en effectieve manier om de maatschappelijke waarde van sport en bewegen te benutten. Inclusie draagt bij aan het meedoen aan en het genieten van sport. Het gaat erom dat iedereen:
• met plezier mee kan doen;
• zich welkom voelt;
• erbij hoort;
• geaccepteerd wordt;
• niet uitgesloten wordt;
• eigen sportkeuzes kan maken.
Als specifieke doelgroepen worden onderscheiden.
• kinderen / jongeren:
o Kinderen met gedragsproblemen
o Kinderen met autisme of aandoening in het autistisch spectrum
o Jongeren die worstelen met mentale gesteldheid
• volwassenen / kinderen / jongeren
o Mensen met een lichamelijke beperking
o Mensen met een verstandelijke beperking
o Mensen met minder financiële middelen
o Mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt
o Nieuwkomers
o Mensen met LHBTI+
o Mannen met een allochtone achtergrond
o Vrouwen met een allochtone achtergrond
• ouderen
o 55+ sporters
o Ouderen met dementie
o Ouderen die minder mobiel zijn
o Ouderen die bang zijn om te vallen (valpreventie)

#7 Sport- en beweegaanbod is bekend

Naast kwalitatief goed beweegaanbod, is het minstens even belangrijk dat mensen dit aanbod weten te vinden. Met name voor die mensen voor wie sport minder vanzelfsprekend is. Enerzijds gaat dit om duidelijke, actuele informatie over sport- en beweegaanbod voor de potentiële sporter zelf, anderzijds om een goede verbinding tussen onderwijs, zorg en sport, zodat ook daarvandaan naar het juiste aanbod kan worden doorverwezen.

Het komt steeds vaker voor dat inactieve mensen met chronische klachten worden aangespoord meer te gaan bewegen, waarbij vanuit de eerstelijnsgezondheidszorg wordt verwezen naar lokaal sport- en beweegaanbod buiten de zorg. Het verhogen van de motivatie bij patiënten en het ondersteunen naar passend sportaanbod zijn succesfactoren om mensen in beweging te brengen en te houden. Om te kunnen doorverwijzen moeten zorgprofessionals bekend zijn met het lokale sport- en beweegaanbod, of tenminste met de buurtsportcoach die de verbinding legt tussen zorg en sport.

Ambitie 3 – Vitale sportaanbieders

Verenigingen, kleine zelfstandigen, stichtingen en clubs in sport en cultuur hebben het in deze tijd niet makkelijk. Ze kampen onder andere met teruglopende ledenaantallen en een gebrek aan vrijwilligers en goede bestuurders. En dat terwijl sportaanbieders, juist in deze tijd, een belangrijke maatschappelijke rol vervullen. Ze vormen een onmisbare rol in de leefomgeving van mensen. Ze zorgen voor meer sociale cohesie en een meer tolerante samenleving. Dragen bij aan fitte en vitale inwoners. Ook worden er talenten ontdekt en klaargestoomd voor de top.
Het sportlandschap is in transitie. Nieuwe aanbieders, zoals fitnesscentra, yogascholen, klimhallen bootcampers en personal trainers betreden de markt waardoor er naast de sportvereniging veel meer soorten sportaanbieders zijn gekomen. Commerciële aanbieders weten vaak goed in te spelen op de toenemende behoefte van sportconsumenten aan flexibiliteit, iets waar de traditionele sportvereniging van nature minder op gericht is.

#8 Hoge kwaliteit van ondersteuning sportaanbieders

We willen sport- en beweegaanbieders toekomstbestendig maken zodat sport en bewegen voor iedereen toegankelijk en bereikbaar blijft. Niet iedere sportaanbieder weet nu in te spelen op ontwikkelingen als vergrijzing, individualisering en digitalisering. Mede hierdoor heeft een kwart van alle verenigingen de afgelopen jaren met een dalend ledenaantal te maken gehad. Veel sportaanbieders kampen met een tekort aan trainers en goede bestuurders.

Nederland is van oudsher een verenigingsland, dat geldt ook voor sporten. Dit is een groot goed dat wij met elkaar moeten blijven koesteren. De laatste jaren maakt de sportwereld in Nederland een ontwikkeling door, mede ingegeven door een andere kijk op sportbeoefening en tijdsbesteding. Ondernemende sportaanbieders hebben hierop ingespeeld en een enorm rijk en divers aanbod en fijnmazige sportinfrastructuur gecreëerd.

Verenigingen kunnen in dit veld sterker worden door hun sport- en beweegaanbod te verbreden. Door zich ook ondernemender te gedragen. Dat betekent onder meer: met een goed vrijwilligersbeleid, voldoende en competent kader, een goede ledenopbouw, financieel gezond, positieve, veilige en pedagogisch goede sportcultuur, een vernieuwend en passend sportaanbod, flexibele lidmaatschappen, betrokken ouders en een toekomstbestendige en duurzame sportaccommodatie. Vitale aanbieders hebben hun basis (organisatie en financiën) op orde en hebben daarnaast de ambitie en mogelijkheden om hun maatschappelijke rol te verbreden met meer sport- en beweegactiviteiten.

Daarnaast willen we commerciële sportaanbieders versterken door hen meer maatschappelijk betrokken te laten zijn.

#9 Positieve sportcultuur

Sporten moet leuk zijn, veilig, eerlijk en zorgeloos. Plezier in sport is het fundament voor een leven lang sporten. Winnen en verliezen horen bij de sport en dat kan leiden tot spanningen. Dit mag echter nooit ten koste gaan van het plezier van de sporter. We willen ervoor zorgen dat alle sportclubs aandacht hebben voor een positieve sportcultuur. Dat trainers, leraren en instructeurs het welzijn van het kind belangrijker vinden dan winnen en dat ouders en verzorgers langs de lijn positieve supporters zijn. De afgelopen jaren heeft bijna 60% van de sportclubs in Nederland gewerkt aan een plezierig en veilig sportklimaat. We willen de inzet van clubs voor dat onderwerp in Zeist intensiveren met extra (laagdrempelige) mogelijkheden die daaraan bijdragen. En we willen de sportaanbieders die hier nog niet mee zijn gestart, laten starten met de eerste stappen van dit proces. Ook gaan we in Zeist aan de slag met het -in overleg met onze verenigingen- opstellen van een ondergrens voor een positieve sportcultuur en het handhaven daarvan, wanneer dat noodzakelijk is.

#10 Open clubs

Sportverenigingen zijn tegenwoordig onderdeel van een voortdurend in beweging zijnde samenleving. Clubs merken dat de vraag van hub leden en potentiële leden verandert, dat er andere organisaties in de buurt zijn met wie mooiesamen werkingsverbanden zijn te creëren en dat het creëren van een thuis voor iedereen, ongeacht achtergrond, steeds relevanter is om een leven lang sporten te kunnen blijven bieden. Openheid, uitnodigend zijn voor iedereen die wil sporten en bewegen en ondernemend genoeg om kansen te signaleren en te benutten, dat kenmerkt de open club. Open aanbieders hebben hun basis op orde, hebben ambitie en mogelijkheden om hun maatschappelijke rol te verbreden met niet alleen meer sport- en beweegactiviteiten, maar ook met activiteiten in samenwerking met sectoren zoals onderwijs, zorg, welzijn, cultuur, natuur, milieu, werk, kinderopvang. Open clubs werken vraaggericht, hebben ondernemerszin en hebben en stimuleren –bovenal- een open cultuur.

Ambitie 4 – Duurzame sportinfrastructuur

Om met zijn allen een leven lang te kunnen sporten en bewegen hebben we een functionele, goede en duurzame sportinfrastructuur nodig. De ambitie is om Nederland te voorzien van een functionele, goede en duurzame sportinfrastructuur. Waarbij de exploitatie van sportaccommodaties sterk wordt verbeterd, de openbare ruimte beweegvriendelijk is ingericht en alle sportaccommodaties straks duurzaam zijn. Doordat de exploitatie van sportaccommodaties financieel sterk verbetert, door hogere inkomsten (breder en intensiever gebruik) en lagere kosten (door bijvoorbeeld functionele inzet, slimme spreiding en/of een lagere energierekening), komt er op termijn meer geld beschikbaar voor de sport zelf. Als de openbare ruimte beweegvriendelijk wordt ingericht, is sporten en bewegen meer vanzelfsprekend en toegankelijk voor iedereen. Dit kan onder andere door het verbinden van groene gebieden binnen en buiten de stad, het bieden van voldoende ruimte om het vrije buitenspelen te bevorderen en het faciliteren en inspireren om hier kwalitatief en duurzaam gebruik van te maken.